Wtf is dat met al die vulkanen de laatste tijd, ligt het nu aan mij of is de activiteit daarvan serieus toegenomen?
Enkele jaren terug was dat vooral met aardbevingen herinner ik mij nog, toen is er toch een tijdje geweest dat er meer aardbevingen waren of toch wel leken te zijn?
Ik denk dat dit deels perceptie is.
Bij aardbevingen denk ik dat toename / afname van activiteit grotendeels toeval is. Het zijn ook maar aardbevingen die in het nieuws komen of de aandacht krijgen wanneer ze in dichtbevolkte gebieden plaatsvinden en/of gewoon erg krachtig zijn. Er waren wel een paar wel zware aardbevingen de laatste jaren die allemaal net niet krachtig genoeg waren om een tsunami te genereren, in regio's zoals de South Sandwich eilanden, Solomonseilanden, dunbevolkte Aleutische eilanden, Fiji enzovoort. Wel is het zo dat er heel wat megathrustaardbevingen plaatsvonden in het begin van deze eeuw. Maar aardbevingen vinden periodisch plaats. En het was gewoon toevallig de tijd voor vele breuklijnen en platen om te schuiven. Op het einde v/d vorige eeuw is dat gewoon niet voldoende gebeurd. Er was geen enkele M8.5+ aardbeving tussen 1965 (naschok great Alaska earthquake) en 2004 (de Indische Oceaan tsunami). Daarna volgde toen Chili en Japan. Die van Japan is één die één keer om de ongeveer 1000 jaar voorkomt, maar Japan heeft andere megathrustlijnen. Het heeft een lange kustlijn bijvoorbeeld. Met periodisch bedoel ik niet dat het om de precieze aantal jaren plaatsvindt, maar na verloop van tijd neemt de druk / stress toe, en uiteindelijk slipt dit dan, soms getriggered door een andere aardbeving. En dat is relatief periodisch in de meeste gevallen. Intraplaatbevingen zijn vreemder maar tonen periodisch verhoogde activiteit om dan weer af te nemen (New Madrid quakes is beste voorbeeld hiervan, ook in Belgie/Rijnbekken/regio Basel is er iets gelijkaardigs). Je kan weten wanneer het risico vrij groot is, maar je kan het niet precies voorspellen, en wanneer je over een risico spreekt, spreek je soms over decennia, in minder frequente periodische intervallen soms over eeuwen.
Nu Chili, Alaska en Indonesie/Sumatra-Java zijn allen hyperactief, dus die hebben regelmatig megathrustquakes, en in die gevallen hebben ze ook een lange kustlijn. Is het risico van het ene segment minder door recente zware aardbevingen, dan is er wel quasi altijd een ander segment die zorgen baart. Bij Alaska de Shumagin gap, in Chili vooral het noorden, in Indonesie was er ook een gap. In Mexico is er ook een gap. In Japan is dat nu eerder de Nankai lijn (dus meer naar het zuiden toe). Sowieso is de hele Ring of Fire altijd een risico en daarvoor hoeft het geen M9.0 te zijn. M7.5+'s komt quasi overal rond de Ring of Fire voor. Nieuw-Zeeland heeft ook meerdere segmenten die M8.5+'s kunnen produceren. In Europa is de breuklijn ten zuiden van Kreta daar ook toe in staat, maar infrequent. De laatste was wellicht die van 365AD, dus ongeveer 1600-1700 jaar geleden. Bepaalde segmenten hebben een mega-aardbeving om de x aantal duizend jaar, anderen dan weer iedere 100-150 jaar (bvb. Sumatra of meerdere segmenten in Chili). Een grote aardbeving is vaak een waar meerdere segmenten tegelijkertijd slippen. Soms tegelijkertijd, soms kort na elkaar (naschokken/voorschokken).
Begin 21ste eeuw was wellicht - op basis van wat we weten - behoorlijk actief qua grote aardbevingen, terwijl het einde van 20ste eeuw juist behoorlijk inactief was. Maar wanneer je het over aardbevingen hebt, en dus alle aardbevingen dan is de activiteit eigenlijk vrij constant. Background earthquakes gebeuren quasi op elk moment v/d dag wel ergens. Meesten misschien niet voelbaar. De aarde is constant beweging. Dat in acht nemend, is er eigenlijk nauwelijks een kwestie van hoge of lage aardbevingsactiviteit. Maar een grote aardbeving heeft natuurlijk wel meer energie.
Wat betreft vulkanen, 2021 was wellicht een iets actiever jaar dan gemiddeld in de 21ste eeuw betreffende de kracht van de uitbarstingen. Echter is het aantal uitbarstingen op dit moment gelijk aan 2020, maar er is nog 2,5 maanden voor nieuwe vulkaanuitbarstingen om daaraan toe te voegen. Bepaalde uitbarstingen van bvb. dit jaar worden gezien als een continuiteit van uitbarstingen die eerder plaatsvonden, maar nog niet inactief waren gedurende een verlengde periode of qua activiteit van patroon veranderden. Nyiragongo, La soufrière, Etna worden allemaal als startend in 2020 gezien (maar worden ook geteld in de statistieken van 2021).
Het probleem is, het is wat moeilijk in te schatten (en ook voor aardbevingen eigenlijk) te vergelijken met vroeger, omdat ook minor events beter worden bijgehouden dan nu. Vroeger werden vooral events nabij het westen (of oost-Azie) bijgehouden die een impact hadden op de samenleving. Een kleine "scheet" is dus niet echt relevant. La Palma zou bijvoorbeeld 600 jaar geleden niet opgemerkt zijn, buiten evt. restanten van lavastromen maar dan had de datering misschien een issue geweest. Daarnaast komt La Palma ook wel sneller in het nieuws omdat het een Europese vulkaan is, bij de Canarische eilanden. Al is de uitbarsting wel een stuk steviger dan de laatste 2 uit de voorbije eeuw.
Ik denk om een antwoord te geven op jouw vraag - ondanks dat het moeilijk een inschatting hiervan te maken - dat betreffende de zwaardere uitbarstingen het eerder is dat de activiteit de laatste jaren opvallend laag was, in plaats van nu hoog. Als gevolg hiervan vermoed ik dat het risico van een zware vulkaanuitbarsting en de impact op de samenleving flink wordt onderschat.
Vulkaanactiviteit is min of meer periodisch, maar dan een stuk complexer, sneller onderhevig aan interne vernaderingen, maar ook veel sneller onderhevig aan veranderingen van buitenaf, zoals bijvoorbeeld de link met aardbevingen. Maar ook het klimaat speelt een vrij grote rol betreffende algemene vulkanische activiteit, omdat ijskappen en gletsjers de aard v/d uitbarsting verandert, alsook de frequentie en als gevolg van een ander wordende frequentie ook qua explosiviteit. Ook zeespiegelstijgingen en -dalingen hebben daar een rol in, opnieuw aard, toename v. druk van bovenaf (door de druk v/h water) en opnieuw de aard van de uitbarsting. Tijdens een relatief stabiel klimaat dat hersteld is van een voorbije verandering zal de activiteit lager liggen. Tijdens abrupte klimaatveranderingen zal de activiteit fors toenemen, zeker nadat we een stabiel klimaat hebben gehad, omdat de druk dan mogelijk ook in bepaalde gevallen hoog is, en dus in toom gehouden door druk van bovenaf (gletsjer, water). Wanneer dat verdwijnt, is die dus uit balans.
Na de Grote IJstijd is vulkaanactiviteit fors toegenomen, terwijl tijdens de piek van de Grote IJstijd de vulkaanactiviteit vermoedelijk vrij laag was, al is bewijs daarvan moeilijker te verzamelen, omdat het eerder gebrek aan bewijs van het tegenovergestelde. Ook zijn veel vulkanen vulkanen die geen impact hebben van zeespiegelveranderingen - en gletsjers door bvb. hun ligging.
Vele uitbarstingen in IJsland (en vaak vele malen gigantischer dan bvb. de vulkaan waar mijn gebruikersnaam aan ontleend werd), Laacher See in Duitsland, Mount Erciyek in Turkije, mogelijk ook Mount Mazama (Crater Lake in USA), vele uitbarstingen in Alaska zijn allemaal uitbarstingen die een verband hebben met terugtrekken van gletsjers, misschien bij de een wat meer dan bij de andere. Maar de activiteit in IJsland en Alaska lag vroeger veel hoger, en was tijdens het afgelopen millennium in vergelijking met wat al gevonden is van de millennia ervoor een stuk lager. Vulkanen op hun beurt hebben een impact op het klimaat. Eigenlijk maken ze deel uit van een planeet die ademt, en zijn ze een vitaal onderdeel in de balans van een klimaat. Wanneer een klimaat voor langere tijd ontregeld raakt, is er vaak aanwijzing voor verhoogde vulkanische activiteit die uiteindelijk de balans nadien herstelt (de grote Sneeuwbalaarde, of de P-T extinctie). Ook de ligging v/d continenten speelt daarin een rol. Toen de Aarde een supercontinent was (de laatste was Pangeae) is vulkanische activiteit ook een stuk lager, en is het risico op flood basalts van onderuit een stuk groter na verloop van tijd, die dan weer dat supercontinent kunnen doen splitsen, maar dan spreken we over gigantische termijnen. Geologische veranderingen op een tijdsschaal is eigenlijk moeilijk vatbaar tegenover ons begrip van tijd.
Probleem is dat we heel weinig over vulkanen weten. Er zijn vele uitbarstingen die in de ice records te zien zijn, die krachtig waren (even sterk of soms zelfs sterker dan Tambora in 1816), maar waarvan we niet eens weten welke vulkaan daarvoor verantwoordelijk is, alleen op welke hemisfeer het wellicht afkomstig is, of bij de Evenaar (al kan dat laatste ook meerdere uitbarstingen in de NH of ZH zijn, of meerdere uitbarstingen die een grote piek vormen), om het nog complexer te maken. Ice cores zijn qua tijd ook niet altijd precies, maar desondanks samen met boomringen voor evt. climate change een van de meer precieze methodes (isotopen dacht ik ook). Qua as die te vinden is in de ijskap is het ook makkelijker voor een vulkaan in Alaska of IJsland om Groenland te bereiken dan voor een vulkaan in Griekenland bijvoorbeeld. En we hebben enkel de ijskap van Groenland en Antarctica. Ice cores nabij bergen in meer gematigde klimaten zijn onbruikbaar.
Voorbeelden van uitbarstingen die er zeker waren maar nog niet gevonden zijn, zijn bijvoorbeeld die van 1809 die het jaar zonder Zomer na Tambora nog erger heeft gemaakt (zuidelijke hemisfeer, mogelijk Putana, Chili maar onzeker). Die van Kuwae in 1452 is onzeker. De Extreme Weather Events zijn veroorzaakt door een uitbarsting in het verre noorden (wellicht IJsland of Alaska) in 535. Maar onbekend om welke het gaat, gevolgd door een tropische uitbarsting (Ilopango in Nicaragua is een kandidaat maar de timing ligt 100 jaar fout). In 425BC was er een uitbarsting die de zwaarste zou geweest zijn van de laatste 2500 jaar op basis van de impact in Groenland, en totaal geen idee om welke het gaat, hoewel er wel indicaties zijn voor klimaatverandering toen in het Oude Griekenland. Er zijn daar zelfs weinig referenties naar, maar het is er wel.
Omgekeerd is het ook moeilijk. Santorini dateren is een pain in the ass, en nog altijd niet duidelijk. Archeologisch bewijs suggereert 16e eeuw BC, maar radiotopie suggereert een eeuw ervoor al. In de Ice cores zijn er data bekend van inderdaad zware uitbarsting. Een leek heel duidelijk naar Santorini te wijzen, maar de as blijkt afkomstig te zijn van Aniakchak in Alaska die in dezelfde periode ook een mega uitbarsting heeft gehad, kort na Veniaminof ook al in Alaska. Beiden lijken Santorini gewoon te dwarfen, ook al wordt in de sensatiemedia Santorini als een supervulkaan beschouwd (en de uitbarsting was ook gigantisch, maar zoals ik zeg Alaska is dichter bij Groenland dan Griekenland, en de krater van Aniakchak is ook eigenlijk gewoon groter). En toch ondanks dat er al minstens 3 grote uitbarstingen, eigenlijk 4 want Santorini mismatcht ook met een andere uitbarsting in 1611BC volgens hetzelfde onderzoek dat ik gelezen had, is er niets van bronnenmateriaal dat eigenlijk wijst richting een "tijdelijke afkoeling v/h klimaat toen. Enkel de eerste (1650BC) en wellicht Veniaminof valt quasi exact samen met het einde van het Middenrijk van Egypte, maar AFAIK zijn er geen aanwijzingen dat klimaatverandering daar een rol in heeft gespeeld. Dat wilt niet zeggen dat het daarom ook niet is gebeurd. Onze kennis en begrip van geschiedenis, zeker zo ver teruggaand in de tijd is vrij beperkt.
Dankzij het uitvoerige en zeldzame onderzoek naar de precieze datum van Santorini, zijn vele andere vraagstukken / puzzelstukken duidelijker geworden, ook al blijft de datum van Santorini al bij al een mysterie. De exacte datum (een jaar foutmarge) van de uitbarsting van Aniakchak is met relatief veel toeval ontdekt.
Het probleem met geologische fenomenen bestuderen is dat er eigenlijk vaak geen precursor bekend is omdat door erosie veel van bewijs verloren gegaan is, en er geen mondelinge overdracht is, omdat we het in moderne tijden niet hebben meegemaakt, waardoor bepaalde fenomenen relatief niet zo gekend zijn. Maar een mooie illustratie van: "mindere vulkanische activiteit in koudere klimaten of land bedekt met een groot pak ijs), is (West-) Antarctica. Dat heeft over 100 vulkanen, en een heleboel zijn nog steeds actief, maar hebben nauwelijks gekende uitbarstingen. Mocht een uitbarsting daar plaatsvinden zouden we het ook moeilijker zien. Tegen dat het aan het oppervlak komt, moet het door kilometershoge ijs penetreren. Maar de druk van de ijskap beperkt ook de activiteit. Mocht de ijskap daar smelten, dan gaan daar gigantische uitbarstingen plaatsvinden. Mocht de druk daar nog tientallen / honderden miljoenen jaren aanwezig blijven, is het potentieel voor een vloedbasalt ook groter is. In Oost-Antarctica is het zelfs nog een groter mysterie, en Oost-Antarctica is een craton (oercontinent met muurvastgesteente), dus de enige manier om het te doorbreken is via een vloedbasalt, mocht een (actieve) hotspot zich daar bevinden (of ontstaan), want Oost-Antarctica ligt niet aan een plaatrand. Over Antarctica is sowieso ook gewoon weinig bekend omwille van logische redenen.
Sorry voor lange post.