Zondag gaat bij de VRT een prestigieuze historische serie van start. De Vlaamse regering stopte Het verhaal van Vlaanderen langs tal van wegen een massa subsidies toe, want ze wil er een eigen boodschap over natievorming en identiteit in kwijt.
Zondagavond in primetime op Eén: televisiemakers hebben er veel voor over om die plek te krijgen in de programmatie van de VRT. Op nieuwjaarsdag start daar de tiendelige historische reeks Het verhaal van Vlaanderen , die de omroep en het productiehuis De Mensen scherp personaliseerden rond de presentator, Tom Waes. Voor de omroep is het een prestigeproject.
Dat is de serie ook voor de Vlaamse regering. Op de eindgeneriek staat ze prominent als financier vermeld. Dat oogt wat vreemd: is dit de regeringsversie van de geschiedenis? De serie is inderdaad een directe uitloper van het Vlaamse regeerakkoord van 2019. Daarin nam de coalitie van N-VA, CD&V en Open VLD zich voor een canon van Vlaanderen te laten opstellen (die wordt volgend voorjaar verwacht, red.) , als 'een museum dat onze Vlaamse geschiedenis en cultuur ontsluit voor het brede publiek', in een digitale versie. Bovendien, stelde het akkoord: 'Ook de VRT draagt bij aan de Vlaamse identiteit.'
Producent De Mensen zag daarin een uitnodiging, met Het verhaal van Vlaanderen als resultaat. De VRT benadrukt dan wel zijn redactionele onafhankelijkheid, maar in de opzet is de politieke bemoeienis groot.
Veel belastinggeld
De Vlaamse regering ziet de serie als een identitair en nationalistisch project. Ze moet een apart historisch narratief creëren, als een attribuut, aldus minister-president Jan Jambon (N-VA), 'zoals elk land, elke natie er een heeft'. In het Vlaams Parlement zei minister Zuhal Demir (N-VA) het vorig jaar met zoveel woorden: 'De reeks is een initiatief van de ministers Diependaele, Jambon, Weyts, Dalle en mezelf'.
De Vlaamse regering stopte in het programma opvallend veel ad hoc belastinggeld, buiten alle geijkte subsidiekanalen om ( zie inzet ). Dat leidde tot complexe operaties om alles in de begroting gesluisd te krijgen. Zo kon de VRT voor de dure serie een relatief voordelig contract met De Mensen sluiten. Want wat de politiek ophoestte, hoefde de omroep niet uit eigen zak te betalen.
Hoeveel de VRT betaalde is geheim, maar bij subsidiënt Screen Flanders meldde De Mensen 3.436.522 euro als 'in aanmerking komende kosten'. Daarvan is al ruim een derde door subsidies van de Vlaamse regering gedekt. Met andere, meer reguliere, subsidies erbij is al dik twee derde van de serie gefinancierd.
Dat roept een dubbele vraag op. Had de armlastige VRT zich die serie op eigen financiële kracht ook kunnen permitteren? En zo niet, betekent dat dat de Vlaamse regering een directe invloed kan uitoefenen op wat de omroep al dan niet kan programmeren?
Zo kocht de Vlaamse regering medewerking van de VRT bij het uitvoeren van haar regeerakkoord. Omgekeerd kon de omroep ermee hopen op politieke goodwill. Toen VRT-ceo Frederik Delaplace in een hoorzitting in het Vlaams Parlement zijn jaarverslag kwam presenteren, liet hij niet na om al een ruwe montage uit de serie te tonen. Bart Tommelein (Open VLD) verklaarde er al goesting in te hebben. N-VA-fractieleider Wilfried Vandaele maakte zich wel zorgen over het 'taaleigen' van Tom Waes, die de hele serie door inderdaad tussentaal spreekt. Dat laatste is erg ongewoon in uitzendingen als deze, maar het is de consequentie van de personalisering rond Waes.
De Mensen ging er prompt mee aan de slag. Op 9 april 2020 verwierf het productiehuis al het ticket dat toegang geeft tot de federale tax shelter. Inmiddels had het bij de Deense omroep DR de rechten gekocht op de tv-reeks Historien om Danmark (2017), die ook een Nederlandse versie kreeg in Het verhaal van Nederland (2022). Het format is zeer ambitieus: tien afleveringen over de geschiedenis van de prehistorie tot nu, met veel reconstructies, ensceneringen, figuranten en digitale effecten. Daar loopt een acteur als presentator doorheen (Lars Mikkelsen in de Deense versie, Daan Schuurmans in Nederland), gelardeerd met korte interviews met experts.
Identiteitskwestie op scherp
Series als deze - en voordien de BBC-reeks History of Britain (2000) van historicus Simon Schama - passen in een hernieuwde interesse voor het nationale verleden. Die aandacht wordt niet gestuwd door academische historici, maar leeft bij het ruimere publiek en in de politiek. Zo'n historiografie leek even haar beste tijd te hebben gehad, onder meer als gevolg van de globalisering, waarin de natiestaat niet veel meer kan betekenen.
Maar die globalisering of de snelle demografische veranderingen die er het gevolg van zijn, wekken verwarring en vervreemding. Politici herformuleren die in vragen over nationale identiteit, als 'wie zijn we?' en 'waar komen we vandaan?' De antwoorden zouden in het verleden te vinden zijn. Daar dreigt de geschiedenis, zegt de Deens historicus Bernard Eric Jensen (universiteit van Roskilde), 'een identiteitspolitiek strijdperk' te worden.
Dat de VRT met Het verhaal van Vlaanderen wel degelijk 'de Vlaamse identiteit moet uitdragen', lijdt voor N-VA-politici geen twijfel. Daar dient die ruime financiering voor. Minister van Media Benjamin Dalle (CD&V) stelde het iets minder affirmatief: de reeks 'heeft zeker een link met de Vlaamse identiteit'. Dat schemert ook door in de versies in Denemarken en Nederland, maar dat zijn gevestigde natiestaten. De Vlaamse regering voert daarentegen een permanente concurrentiestrijd met het federale België.
Dat stelt de identiteitskwestie scherp: om zich af te zetten tegen België, moet het nationalistische Vlaanderen dat eigen historische narratief creëren. Is dat in de serie te merken? Enkele thematische keuzes wekken wel die indruk. Zo is de Guldensporenslag van 1302, die Vlaanderen zijn nationale feestdag van 11 juli bezorgde, een volledige aflevering in de serie waard. De Belgische revolutie van 1830 zit dan weer weggestopt in een aflevering die vooral de Boerenkrijg ('Voor outer en heerd') als centrale thema neemt.
Het graafschap Vlaanderen
Toch is een aparte geschiedenis van Vlaanderen, of 'van het gebied dat we nu Vlaanderen noemen', zoals Jambon graag stelt, allerminst vanzelfsprekend. Dat gebied ligt altijd ingebed in een ruimer territorium dat zijn contouren kreeg in de Nederlanden (zowat het huidige Nederland en België samen) en van in de 16de eeuw de Zuidelijke Nederlanden (ongeveer het hedendaagse België). 'Vlaanderen' kan alleen verwijzen naar het graafschap met die naam, dat (ongeveer) de huidige provincies Oost- en West-Vlaanderen omvatte. De naam kreeg zijn huidige betekenis pas vanaf halfweg de 19de eeuw. Deze 'Vlaamse' geschiedenis is in hoge mate Belgisch en Europees, alleen draagt ze een andere naam.
Zo komt het dat de derde aflevering van de serie, over de vroege middeleeuwen, wel vertelt hoe dat graafschap ontstond, maar de rest van het hedendaagse Vlaanderen negeert Daar stellen zich identiek dezelfde conceptuele problemen als met de canon van Vlaanderen: dat ze fenomenen Vlaams noemen die dat niet echt zijn. Zo zal in de canon bijvoorbeeld de vermoorde Congolese premier Patrice Lumumba voorkomen, helaas een eminent 'Belgisch' fenomeen.
Aan die contradicties gaat Het verhaal van Vlaanderen argeloos voorbij. De serie consulteert wel tal van eminente historici maar die kunnen maar antwoorden op wat hen wordt gevraagd. Door Waes te stereotyperen als de toffe peer die hij is, krijgt de verbazing ('welk is dees?') vaak de overhand op de wil tot begrijpen. De flauwe mopjes helpen daar ook niet bij. In de plaats komen 'straffe verhalen', die geregeld blijven hangen in anekdotiek - waarbij de bredere, verhelderende context onvermeld blijft..
'West-Vlaamse keizer'
Dat is ook zo in de al genoemde derde aflevering. Daar gaat de aandacht, behalve naar plunderende Vikings, vooral naar de romance (?) tussen de Frankische Judith en Boudewijn met de IJzeren Arm, met wie het graafschap Vlaanderen begon. Over de politieke en economische redenen van de bloei daarvan, valt geen woord, over 'gewone' mensen in die tijd al evenmin. Zelfs de cruciale term feodaliteit blijft onvermeld.
Het 'straffe verhaal' eist ook zijn tol in de tweede aflevering, over de Romeinse tijd. Die besteedt veel aandacht naar Carausius, 'een West-Vlaming', 'iemand van bij ons', die het schopte tot 'Romeins keizer', met eigen munten en al. Al was deze sympathieke deugniet in feite een krijgsheer en afperser, die de keizerlijke titel slechts usurpeerde.
Maar het is zoals de Gentse historicus Bruno De Wever stelt: alleen al het blijven noemen van 'Vlaanderen' is een bevestiging van het bestaan ervan. Wat dat betreft, zal Het verhaal van Vlaanderen zijn politieke opdracht optimaal vervullen.
www.standaard.be
