Avondland
Well-known member
Ik heb zo lang getwijfeld.
Mannekes toch.
En misschien nog. (does it swing like a tit?)
Maar nee. Genoeg is genoeg.
This is da bomb.
Ik stond op het puntje een avantgardistische Britse plaat uit de eighties te droppen, op het kruispunt van akoestische neofolk, industrial Schwung en een gothische atmosfeer. Of iets anders uit dat tijdperk, right in the alley of @FuseTea. Een ander moment zag ik het helemaal zitten met coole occultrock uit de nillies van onze bovenburen. En ik heb héél lang getwijfeld over een trage doomplaat die met haar gitzwarte, nihilistische zielontgrievende atmosfeer je onverwachts overvalt met ongelofelijke schoonheid, maar het is er echt het seizoen niet voor. Die hou ik misschien voor een nachtelijke winterwandeling, waar demonische Perchten kletterend dansen temidden van de ruisende sparrebossen. Dan moet AOTW part III wel vallen in het juiste seizoen. Die genres van die platen zijn ergens allemaal al naar voor gebracht tijdens dit initiatief, dus ik wou buiten de doos denken. Ik heb dan besloten om een overtreffende trap in de Westerse muziekgeschiedenis te kiezen. Een album, een waar fokking oratorium, dat eeuwenlang al staat als een dijk en dat ook nog eeuwenlang zal doen zolang de mensheid zin voor cultuur heeft. Ik hoop oprecht dat een aantal eerder gedeelde platen van dit prachtige initiatief het ook eeuwenlang mogen uitzingen, maar van mijn keuze ben ik tenminste zeker. Deze plaat gaat het einde van de mensheid mogen meemaken. En dat mag wel tellen.
Ik zeg overtreffende trap, maar het is ook een hoogst intimiderende ervaring. Hoe kan je immers recht doen aan een Passie waaraan zovele werken gewijd zijn, zovele duizenden uren studies, waarop zoveel stembanden geschoeid zijn en waardoor eindeloze oceanen van tranen van ontroering over de wangen druppelden? Ik heb zelf maar een week tijd gehad om dit tussen de soep en de patatten, tussen de potjestraining en mijn werk, tussen zonsopgang en zonsondergang neer te pennen. Het was soms zoeken naar de juiste stemming of op de juiste plek, want muziek is niet enkel een sensatie voor de oren, maar kunnen in de juiste tijd-ruimte-verhouding een unieke emotie losmaken in de mens. En ik heb geen tijd om iedere indruk neer te pennen. Ik wil toch iedereen graag de kans geven om zijn of haar moment van ontroering te ontdekken in deze magistrale plaat van maar liefst 68 nummers. U hoort het goed, ge gaat er moeite voor moeten doen. Véél moeite. Ge gaat zuchten en puffen en ieder greintje dedication in je lijf moeten vinden om het uit te zitten. De rit duurt meer dan tweeënhalf uur. Maar tegen het einde is uw ziel gereinigd en gebalsemd. Het Ware, het Schone en het Goede schijnt weer aan het Firmament dat tot dusver onttoverd leek. De kosmos heeft weer zin gekregen en we hebben weer, al is het maar even, het gevoel deel uit te maken van een volmaakt geheel.
Dames en heren, ik presenteer u de Mattheuspassie van Johann Sebastian Bach! En we hebben chance dat de versie uit 1999 van onze eigenste Philippe Herreweghe van het Collegium Vocale Gent staat te zegepralen op Spotify. Verschoning, ik heb de comparatieve analyse niet kunnen maken met andere versies die altijd een tikkeltje anders klinken. Voer voor discussie!
Ik ga proberen een Danteaans Vergillius-ke te pullen en jullie te begeleiden in dit ongelofelijk mooi kluwen dat zeer ingenieus in elkaar zit, maar u weze gewaarschuwd dat ik absoluut geen geschoold kenner ben. Intimidatie troef, zoals gezegd, maar ik ben inmiddels oud genoeg om daar geen zier meer om te geven. 35 don't care. Bach maakt in de Matthäus-Passion bijvoorbeeld gebruik van drie verschillende hobo’s: de ‘gewone’ hobo, de Hobo d’amore en Hobo da Caccia. Geen idee wat dat wil betekenen en op een week tijd kan ik me niet bijscholen om dat allemaal uit te leggen, maar het klinkt allemaal zo verdomd mooi en hemels. Tsjokvol emotie en helemaal niet generisch klinkend om het goed te doen in de Q-Music top 40. Uitermate complex, maar heilzaam. Ik zet onderstaande hoofdstukken in spoilertags en omdat ik een gezinsleven heb en de tijd voorbij is dat ik met standaard- en referentiewerken op mijn schoot zit te discussiëren op dit forum (en haar geestelijke voorgangers sinds het jaar onzes Heren 2005), heb ik soms wel gebruik gemaakt van Wikipedia voor de leergierigen onder ons.
Het verhaal met de hoogtepunten volgens het Evangelie volgens Avondland
Men neme hoofdstukken 26, 27 en 28 van het Evangelie volgens Mattheus als begeleidende literatuur. En deze website helpt jullie de tekst te volgen.
BWV 244 n°1 - "Kommt, ihr Töchter, helft mir klagen"
We worden meteen in de actie gegooid in dit prachtige, dramatische koraal, de dochters van Zion en de gelovigen aanschouwen Jezus Christus, het onschuldige Lam Gods dat bloederig zal worden verhoord. In het Evangelie volgt dit moment op een hevige discussie tussen Jezus en zijn volgers, die niet willen dat hij zich aan de autoriteiten laat overhandigen.
BWV 244 n°9 - "Aber am ersten Tage der süssen Brot"
BWV 244 n°10 - "Chorale "Ich bin's, ich sollte büssen"
BWV 244 n°11- "Er antworte und sprach"
We keren even terug in de tijd, nog voor Christus aan zijn lijdensgang begint. Jezus zegt dat een van zijn volgelingen hem zal verraden. Het koor antwoordt "Herr, bin ich's?", maar enkel Judas zwijgt. De vertelling wisselt regelmatig naar het koor en terug.
BWV 244 n°19 - O Scherz!
BWV 244 n°20 - "Ich will bei meinem Jesu wachen"
Jezus bevindt zich in de tuin van Gethsemane met Petrus, en de tweeling van Zebedëus, namelijk Johannes en Jacobus. Hij bid tot God om de komende beproeving te kunnen doorstaan.
BWV 244 n°27 - "So ist mein Jesus nun gefangen/Sinds Blitze, sind Donner in Wolken verschwunden?"
Jezus werd zonet door de Romeinen gearresteerd en er volgt een duet tussen de (alto-) sopraan en het ene koor. Het andere koor voegt zich erbij en roept tevergeefs om zijn gevangenschap te stoppen. Je voelt de woede in het duet, want die valse verrader van een Judas heeft net de Heiland verraden. Hij heeft echter spijt. Met zwaar gemoed gooit hij de 30 zilverstukken in de tempel en verhangt zich. Thans vertoeft hij met Cassius en Brutus in de diepste cirkel van de Hel, als we Dante en Vergilius mogen geloven.
BWV 244 n°34 - "Mein Jezus schweigt, zu falschen Lügen stille"
BWV 244 n°35 - "Geduld! Wenn mich falsche Zungen stechen"
De hogepriester Kajafas van de malafide Sanhedrin vraagt aan Jezus om een antwoord te geven aan de getuigenis dat hij de tempel kon vernietigen en weer heropbouwen op drie dagen tijd, maar Hij zwijgt. Het is een leugen. "Valse tongen steken hem", zoals de aria luidt. Het oordeel volgt snel en genadeloos: "Hij heeft God gelasterd. Hij verdient de doodstraf."
BWV 244 n°38 - "Petrus aber saß draußen"
BWV 244 n°39 - "Erbarme dich"
Petrus zit in een binnenplaats van het paleis, waar hij wordt benaderd door een meid. Hier liegt hij driemaal "voor de haan kraait": nee, hij was niet bij Hem. Een andere meid vraagt hem of hij met Jezus was, maar nee! Het hele koor vraagt hem of hij Jezus kende, want ze horen het aan zijn stem dat hij Hem kent. Nee! Met vloeken en de nodige pathos ontkent hij alles.
Petrus huilt bittere tranen. En dan komt, in mijn ogen, het mooiste stuk van de hele Passie in volle glorie tot uiting. "Heer, heb erbarmen".
BWV 244 n°47 - "Der Landfpleger sagte"
BWV 244 n°48 - "Er hat uns allen wohlgetan"
BWV 244 n°49 - "Aus Liebe will mein Heiland sterben"
De gouverneur Pontius Pilatus mag wegens het Paasfeest één gevangene vrijlaten en wel degene die het volk wilde. Het volk mort en is woedend, ze zijn opgejut door de schuimbekkende hogepriesters. Pontius Pilatus vraagt aan hen wie er vrijgelaten moet worden: Barabbas, die vermaledijde crimineel, of Jezus die uit afgunst werd overgeleverd? Barabbas mag vrij. "Hang hem daar aan het kruis" roept de opgejutte menigte!
BWV 244 n°54 - "O Haupt voll Blut und Wunden"
Opnieuw een prachtig koor, maar het is geen mooi zicht. Realiseer je dat Hij bloedt wegens ons én ten behoeve van ons. Christus sterft voor onze zonden.
BWV 244 n°61 - "O Scherz!"
BWV 244 n°62 - "Ich will bei meinem Jesu wachen"
"Mijn God, mijn God, waarom hebt gij mij verlaten?", schreeuwt Hij uit. En hij geeft de geest. De aarde beeft, de rotsen splijten, graven gaan open en de lichamen van veel heiligen die ontslapen waren werden tot leven gewekt.
BWV 244 n°64 - "Am Abend, da es kühle war"
BWV 244 n°65 - "Mache dich, mein Herze, rein"
Jozef van Arimatea vraagt naar het lichaam van Jezus aan Pontius Pilatus om het te begraven. Hij wikkelt het in een zuiver linnen en legt het in een graf dat hij in de rots had laten uithouwen. Hij rolt een grote steen voor het graf en Maria Magdalena en zijn moeder gaan tegenover het graf zitten.
BWV 244 n°68 - "Wir setzen uns it Tränen nieder"
Diepe bedroefdheid, de Passie is ten einde gekomen. Het is een donker einde. Maar als je het Evangelie verder leest komt het wel goed hoor. Zombie Jebus enzo. Wat een subliem einde.
We worden meteen in de actie gegooid in dit prachtige, dramatische koraal, de dochters van Zion en de gelovigen aanschouwen Jezus Christus, het onschuldige Lam Gods dat bloederig zal worden verhoord. In het Evangelie volgt dit moment op een hevige discussie tussen Jezus en zijn volgers, die niet willen dat hij zich aan de autoriteiten laat overhandigen.
BWV 244 n°9 - "Aber am ersten Tage der süssen Brot"
BWV 244 n°10 - "Chorale "Ich bin's, ich sollte büssen"
BWV 244 n°11- "Er antworte und sprach"
We keren even terug in de tijd, nog voor Christus aan zijn lijdensgang begint. Jezus zegt dat een van zijn volgelingen hem zal verraden. Het koor antwoordt "Herr, bin ich's?", maar enkel Judas zwijgt. De vertelling wisselt regelmatig naar het koor en terug.
BWV 244 n°19 - O Scherz!
BWV 244 n°20 - "Ich will bei meinem Jesu wachen"
Jezus bevindt zich in de tuin van Gethsemane met Petrus, en de tweeling van Zebedëus, namelijk Johannes en Jacobus. Hij bid tot God om de komende beproeving te kunnen doorstaan.
BWV 244 n°27 - "So ist mein Jesus nun gefangen/Sinds Blitze, sind Donner in Wolken verschwunden?"
Jezus werd zonet door de Romeinen gearresteerd en er volgt een duet tussen de (alto-) sopraan en het ene koor. Het andere koor voegt zich erbij en roept tevergeefs om zijn gevangenschap te stoppen. Je voelt de woede in het duet, want die valse verrader van een Judas heeft net de Heiland verraden. Hij heeft echter spijt. Met zwaar gemoed gooit hij de 30 zilverstukken in de tempel en verhangt zich. Thans vertoeft hij met Cassius en Brutus in de diepste cirkel van de Hel, als we Dante en Vergilius mogen geloven.
BWV 244 n°34 - "Mein Jezus schweigt, zu falschen Lügen stille"
BWV 244 n°35 - "Geduld! Wenn mich falsche Zungen stechen"
De hogepriester Kajafas van de malafide Sanhedrin vraagt aan Jezus om een antwoord te geven aan de getuigenis dat hij de tempel kon vernietigen en weer heropbouwen op drie dagen tijd, maar Hij zwijgt. Het is een leugen. "Valse tongen steken hem", zoals de aria luidt. Het oordeel volgt snel en genadeloos: "Hij heeft God gelasterd. Hij verdient de doodstraf."
BWV 244 n°38 - "Petrus aber saß draußen"
BWV 244 n°39 - "Erbarme dich"
Petrus zit in een binnenplaats van het paleis, waar hij wordt benaderd door een meid. Hier liegt hij driemaal "voor de haan kraait": nee, hij was niet bij Hem. Een andere meid vraagt hem of hij met Jezus was, maar nee! Het hele koor vraagt hem of hij Jezus kende, want ze horen het aan zijn stem dat hij Hem kent. Nee! Met vloeken en de nodige pathos ontkent hij alles.
Petrus huilt bittere tranen. En dan komt, in mijn ogen, het mooiste stuk van de hele Passie in volle glorie tot uiting. "Heer, heb erbarmen".
BWV 244 n°47 - "Der Landfpleger sagte"
BWV 244 n°48 - "Er hat uns allen wohlgetan"
BWV 244 n°49 - "Aus Liebe will mein Heiland sterben"
De gouverneur Pontius Pilatus mag wegens het Paasfeest één gevangene vrijlaten en wel degene die het volk wilde. Het volk mort en is woedend, ze zijn opgejut door de schuimbekkende hogepriesters. Pontius Pilatus vraagt aan hen wie er vrijgelaten moet worden: Barabbas, die vermaledijde crimineel, of Jezus die uit afgunst werd overgeleverd? Barabbas mag vrij. "Hang hem daar aan het kruis" roept de opgejutte menigte!
BWV 244 n°54 - "O Haupt voll Blut und Wunden"
Opnieuw een prachtig koor, maar het is geen mooi zicht. Realiseer je dat Hij bloedt wegens ons én ten behoeve van ons. Christus sterft voor onze zonden.
O Haupt voll Blut und Wunden,
Voll Schmerz und voller Hohn,
O Haupt, zum Spott gebunden
Mit einer Dornenkron;
O Haupt, sonst schön gezieret
Mit höchster Ehr’ und Zier,
Jetzt aber höchst schimpfieret:
Gegrüßet sei’st du mir!
Voll Schmerz und voller Hohn,
O Haupt, zum Spott gebunden
Mit einer Dornenkron;
O Haupt, sonst schön gezieret
Mit höchster Ehr’ und Zier,
Jetzt aber höchst schimpfieret:
Gegrüßet sei’st du mir!
BWV 244 n°61 - "O Scherz!"
BWV 244 n°62 - "Ich will bei meinem Jesu wachen"
"Mijn God, mijn God, waarom hebt gij mij verlaten?", schreeuwt Hij uit. En hij geeft de geest. De aarde beeft, de rotsen splijten, graven gaan open en de lichamen van veel heiligen die ontslapen waren werden tot leven gewekt.
BWV 244 n°64 - "Am Abend, da es kühle war"
BWV 244 n°65 - "Mache dich, mein Herze, rein"
Jozef van Arimatea vraagt naar het lichaam van Jezus aan Pontius Pilatus om het te begraven. Hij wikkelt het in een zuiver linnen en legt het in een graf dat hij in de rots had laten uithouwen. Hij rolt een grote steen voor het graf en Maria Magdalena en zijn moeder gaan tegenover het graf zitten.
BWV 244 n°68 - "Wir setzen uns it Tränen nieder"
Diepe bedroefdheid, de Passie is ten einde gekomen. Het is een donker einde. Maar als je het Evangelie verder leest komt het wel goed hoor. Zombie Jebus enzo. Wat een subliem einde.
Ora-watte? Het oratorium
Bach maakt van de lijdensweg van Jezus Christus een oratorium (in vaktechnische termen wordt dit omwille van de lijdensweg een Passie*), een omvangrijke vocale en muzikale compositie dat zich onderscheidt van een opera doordat het geen theatraal gebeuren is. De vertelling van Christus' lijdensweg wordt in een structuur gegoten dat een afwisseling bevat tussen enkele elementen:
- Recitatieven: het voornaamste is de verhaallijn volgens het evangelie van Matteüs, gezongen door de tenor. Personen die sprekend worden opgevoerd in de vertelling krijgen een eigen stem. Daarnaast worden ook de aria's ingeleid door recitatieven. Hiervan zijn twee soorten: het recitativo secco (summier begeleid met lange liggende akkoorden), en het recitativo accompagnato (een recitatief waarin de begeleiding een meer polyfoon karakter heeft)
- Koralen (die de tekst en melodie volgen van enkele bekende koralen)
- Aria's (persoonlijk reacties op het gebeuren in dichtvorm, meest in A-B-A-vorm (da capo))
- Koorgedeeltes (doorgaans commentaren vanuit de menigte op de gebeurtenissen)
Getallensymboliek
Bach speelt veel met getallen. Zo is de getalswaarde van de naam BACH gelijk aan 14 (B is de 2e letter van het alfabet, A de 1e, C de 3e en H de 8e, samen is dat 14). Het getal 14 komt in de Matthäus-Passion veelvuldig voor, er zijn bijvoorbeeld 14 koralen, wat dus terugslaat op de naam Bach. Minder bekend is dat 14 maal naar het hart verwezen wordt.[5]
De Matthäus-Passion bestaat in totaal uit 68 muziekstukken. Naast de 14 koralen zijn er 27 passages waarin het evangelie wordt gezongen, en 27 overige stukken. Het getal 27 staat bij Bach voor de drie-eenheid van God (3×3×3). De 27 stukken evangelietekst bestaan uit in totaal 729 maten, wat het kwadraat is van 27.[6]
In het stuk wordt door het koor: "Herr, bin ich's?" gezongen. Dit is in het stuk wanneer Jezus met de 12 apostelen aan het laatste avondmaal deelneemt en aankondigt dat hij door een van hen verraden zal worden. Het woord "Herr" wordt 11 keer gezongen, geen 12 keer: men veronderstelt dat Judas (de verrader) zwijgt.
Fragment uit Bachs eigen 'Netschrift' van de Matthäus-Passion, met de tekst: "Eli, lama asabthani"[7]
Een ander duidelijk voorbeeld van symboliek vindt men in de muzikale omlijsting van Jezus: bij alle teksten die Jezus zingt, wordt hij, bij wijze van aureool, begeleid door lieflijke strijkers, behalve bij zijn laatste woorden. Deze beroemde woorden luiden in Bachs Matthäus-Passion[8] 'Eli, eli, lama asabthani', vertaald 'Mijn God, mijn God, waarom hebt Gij Mij verlaten'; de volledige verlatenheid van Jezus wordt hier dus geïllustreerd door de afwezigheid van de strijkers.
De Matthäus-Passion eindigt met een groot septiem als voorhouding. De voorhouding lost normaal op. Dit symboliseert de opstanding van Christus. Maar de symboliek komt ook op een minder subtiele wijze terug. De begeleiding van de Christuspartij in de recitatieven bijvoorbeeld gebeurt met een basso continuo. In totaal speelt deze basbegeleiding 365 noten, het aantal dagen in het jaar. Bach geeft hiermee aan dat Jezus de basis van alle dagen van het jaar vormt.
Vanaf ongeveer 1950 wordt er door Bach-kenners druk gezocht naar allerlei verborgen symbolieken in de Matthäus-Passion. Zo zou Bach zijn geboortedatum en zelfs zijn sterfdatum muzikaal hebben verwerkt. Critici wijzen erop dat wie maar lang genoeg zoekt vanzelf wat zal vinden en nemen aan dat veel van de gevonden "boodschappen" berusten op toeval. Het werken met getallen, symboliek en retoriek was in de barokmuziek overigens een praktijk die ook bij andere componisten voorkwam, met name bij Heinrich von Bibern.
De Matthäus-Passion bestaat uit een kort eerste deel en een lang tweede deel. Hiermee zou Bach een kruisvorm aangegeven hebben. Het eerste deel vormt dan de horizontale balk en het tweede deel de lange verticale balk. De aankondiging van de verloochening door Petrus en de verloochening zelf vindt plaats rondom het 'snijpunt' van dit kruis. Precies halverwege het eerste deel kondigt Jezus aan Petrus aan dat deze hem driemaal zal verloochenen en na ongeveer eenzelfde tijdsduur in het tweede deel vindt dit daadwerkelijk plaats.[9] (Wikipedia)
Het is een religieus werk en ik weet dat héél veel mensen op dit forum een sceptische tot ronduit vijandige houding hebben ten aanzien van religie, maar ik heb de onderstaande tekst ooit eens neergeschreven in een extatische bui, gedreven door een scheut rokerige Islay single malt en de gunstige naweeën van een fijn avondje uit met vrienden in 't Stad:
Probeer het werk ook in die context te zien: het religieuze als een houvast in een rusteloze wereld die met haken en ogen aan elkaar hangt.
Dus.
Zet u erbij in de kring van Chesterfield wing chairs die nu rond een denkbeeldige marmeren statige haard staan. Neem een glas voortreffelijke Bourgondische wijn bij de hand (@BlackOccult) die ik heb gedecanteerd, vertoef in de kosmische hemelsferen (@Lint), neem het boek van de salontafel (@coldplayke) waarin details van de schilderijen Bruegel staan en kijk naar de beelden die Andrej Tarkovsky heeft gemaakt in zijn bezwerende films (@PBR Streetgang). Doorblader het Evangelie volgens Mattheus eens (@Gavin) en betreedt vuurdronken (@PolletPoulet_OG) het Elysium (@TRUMP). Of zet je koptelefoon op en doe je ogen toe. Verwijl in het sacrale en schrijf hier neer wat uw ervaringen zijn (@SnakeGodRovinin) .
Alles komt goed.
Dixit.
Veel TLDR, ongetwijfeld.
