Lydia Tár heeft het gemaakt als de meest vooraanstaande dirigente en componiste van de moderne tijd. Elke muzikale prijs die je je kan bedenken, verzamelt stof boven haar haard en aan haar muren heeft ze een doctoraat en talloze lovende artikels die over haar geschreven zijn, verzameld. Het respect van iedereen die ook maar een greintje van muziek kent, heeft ze, maar is dat ook genoeg? Wat gebeurt er met een mens wanneer ze behandeld - en bekeken - wordt als een godin? En wat gebeurt er als dat voetstuk begint te verdwijnen?
Regisseur en scenarist Todd Field kreeg Academy Awardnominaties voor zijn eerdere films In the Bedroom en Little Children en ik verwacht voor deze derde film - waarin hij een inzichtelijk script levert en met zelfzekerheid en visie regisseert - niet anders. Het moeilijke materiaal wordt verheven door Cate Blanchett, die haar alles in deze performance vloeit, en nog meer dimensies toevoegt aan het reeds diep ontwikkelde personage. Deze psychologische drama met thriller- en zwarte komedie-elementen komt op 25 januari 2023 uit in de bioscoopzalen van België.
Leitmotif en levensschets
Als hedendaags componiste en dirigente staat Lydia Tár gekend als nummer één. Onder de begeleiding van Leonard Bernstein werd zij wereldberoemd met zowel haar eigen composities als haar "interpretaties" van het werk van Gustav Mahler. Ook in haar persoonlijk leven lijkt alles oké: ze heeft een warme relatie met haar vrouw en dochter en haar problemen reiken niet veel verder dan het maken van wat administratieve beslissingen over haar orkest, een vlaag van writer's blocks en een paar onaangename e-mails die regelmatig binnenkomen. Een ferm stuk van de film, die in totaal 158 minuten duurt, wordt gewijd aan haar dagelijks leven. Hier leren we Tár steeds iets beter kennen vooraleer de tweede helft van de film haar comfortzone wegneemt en toont wat deze diepgebrekkige vrouw zal doen wanneer ze in een hoekje geduwd wordt als gevolg van haar eigen beslissingen.
Al gaat de film minder over muziek dan over de muzikante, blijft muziek de manier waarop hoofdpersonage Tár met de wereld omgaat. Er werd een interessante keuze gemaakt om, naast de generiek, enkel diëgetische muziek te gebruiken: wij horen enkel muziek als Lydia die hoort. Dat zorgt ervoor dat de score van de film vooral uit klassieke muziek bestaat, maar nog belangrijker: dat de muziek voor ons even 'echt' aanvoelt als voor Lydia. Hetzelfde geldt voor de klanken van Berlijn, die door Lydia's brein vertaald worden naar structurele composities. Zo kan een beltoon als inspiratie dienen voor Lydia's volgende meesterwerk of wordt het getik van een metronoom een onafwendbare bedreiging van de mensen die haar - zij het echt of niet - achtervolgen en bekijken.
Ook qua bewerking en cinematografie volgen we de levenswereld van Tár: de grootte en lengte van de shots verklappen iets over haar huidige levenswereld en accentueren hoe Tár zich tegen bepaalde situaties of personen opstelt. Ook over de kostuums werd duidelijk diep nagedacht en deze dragen bij aan het persona van Tár. Naast de glansperformance van Blanchett zelf (waarover straks meer), is de ondersteunende cast succesvol in geloofwaardige personages af te beelden die op verscheidene manieren omgaan met de moeilijkheden die Tár in hun leven introduceert. Noémie Merlant (van queer meesterwerk Portrait of a Lady on Fire) vertolkt bijvoorbeeld haar assistente Francesca, die doorheen de film vaak Társ zwaarste lasten moet dragen. De film vangt haar wanhoop, haar walging en haar ongeluk feilloos op, maar blijft er niet bij hangen. Net als Lydia zelf.
Cadans en consequentie
Het interview dat tijdens de eerste lange scène in de film van Lydia Tár afgenomen wordt, lijkt op het eerste gezicht nodeloos beladen met achtergrondinformatie. In groot detail en vol lof worden het leven en de carrière van Tár door de interviewer hernomen. Dat is handig voor kijkers die net een voorgelezen en ondubbelzinnige biografie te horen hebben gekregen over het hoofdpersonage van de film, maar in feite is er niemand in de eigenlijke aula aanwezig die deze historie niet al kent. Tár is inmiddels een legende. Bij reflectie wordt duidelijk: de details van haar opkomst zijn helemaal niet zo belangrijk (noch voor Tár zelf als voor de interviewer als voor regisseur-scenarist Field) als het strelen van Társ ego. Een sterke introductie, want die beantwoordt tegelijk de oppervlakkige vragen van de kijkers naar "wat Tár gevormd heeft" (met de woorden van de interviewer) en geeft onmiddellijk ook een oprechter antwoord op de vraag "waarom is Tár wie ze nu is" via suggestie. Társ gedrag doorheen de film is veel nauwer betrokken aan haar gepercipieerde goddelijke status dan aan het feit dat ze met Bernstein heeft gewerkt. Ook offert de scène met Társ antwoorden op de vragen een glimp op haar levensfilosofie: elk stuk zit boordevol intentie en is zodanig gevormd door het leven van de artiest. Haar rol als dirigente is het "vertalen" van die originele intentie. Doorheen de eerste helft van de film krijgen kijkers een opeenvolging van lange scènes voorgeschoteld waarin Tár in het middelpunt van de belangstelling staat. Zo ziet haar leven er nu eenmaal uit. Elke scène is op zich zowel een interessante illustratie van Társ persoonlijkheid als vaak een sterk potje zwarte komedie. Toch duurt het een hele tijd voor je het gevoel krijgt dat de film ook ergens naartoe bouwt. Dat doet het zeker, maar de totale lengte van de film zorgt dat die eerste helft wat doelloos aanvoelt.
Gelukkig zijn die scènes ondertussen verrukkelijk. Zo haal ik graag een cruciale vroege scène aan. In een geavanceerd gastcollege aan de kunstschool Juilliard teistert Lydia een student die niet aan haar standaarden voldoet. Al na haar eerste paar opmerkingen laat zij weten, zonder die woorden te gebruiken, dat zij denkt dat de student in kwestie nooit veel zal bereiken en ten hoogste echte kunst slechts kan nabootsen. Hierop voelt hij zich vernederd en zodanig nerveus dat hij zijn tics niet meer onder de controle heeft. Toch blijft ze keer op keer naar hem terugkomen met vervolgvragen die niets anders communiceren dan "Ik ben briljant en jij niet." Lydia houdt van de macht die haar expertise en status haar opleveren. Zij is een legende wiens goddelijkheid haar toelaat om de mensen rondom haar verachtelijk te behandelen. Anderen mogen zich dankbaar beschouwen om haar wijsheid te mogen aanschouwen. De student oppert dat hij sommige componisten niet wil bestuderen omdat ze als personen afschuwelijke dingen hebben gedaan. Een kinderlijke, walgelijke gedachte die onmiddellijk verpletterd moet worden, denkt Lydia, en zij begint een hartstochtelijke tirade over hoe fout die denkwijze wel niet is waardoor de student geen andere mogelijkheid ziet dan vloekend de zaal te verlaten. Voor de aandachtigen onder ons, heeft Lydia zo vroeg in de film haar eindeloze hypocrisie al bewezen. Haar regressievere standpunten, zoals deze, laten Lydia toe om van haar leven te genieten zonder zich al te veel zorgen te maken om de levens van de mensen rondom haar. Todd Field zal, terwijl het verhaal vordert, maken dat de inconsistenties en wreedheden van Társ gedachten en persoonlijkheid nagenoeg onmisbaar worden en daarenboven ook een impact op haar levensverhaal zullen hebben.
Zo heeft Field eigenlijk al vroeg naar zowel de structuur als de thema's van de film gehint waarin elke volgende scène ons wat nieuwe, diepere informatie geeft over de gedragingen die Tár typeren en de omstandigheden die haar tot dat punt brachten. Af en toe is er een ontwikkelingsscène die haar menselijkheid benadrukt zoals scènes met haar vrouw of haar dochter (ook al zijn zelfs in die scènes de scherpere kantjes van haar persoonlijkheid onder de oppervlakte te bezichtigen, zoals wanneer ze de jonge pestkop van haar dochter bedreigt). In de tweede helft van de film zal Tár langzaam maar zeker consequenties beginnen te ervaren voor haar zonden. De film vindt een eigenaardige maar zelfzekere balans waarin de kijker tegelijk meevoelt met Tár en toch ook wat van schadenfreude kan genieten. Aangezien de tekst zelf eigenlijk een bijna louter negatief beeld van Tár opwekt, is veel van de empathie dat voor haar gevoeld kan worden, te wijten aan de toegewijde performance van Cate Blanchett.
Met tics, pauzes, intonaties, blikken, zuchten, houdingen en een ongeëvenaard verstaan van haar personage, maakt Blanchett van Lydia een echt, geloofwaardig, consistent en inconsistent persoon. Ook het levenswerk van Tár heeft Blanchett op zich genomen; zo laat de generiek weten dat Blanchett wel degelijk elk orkest in de film zelf dirigeert. Die momenten tonen Tár ook op haar meest verdienstelijk hoogtepunt: haar armen, lichaam, hoofd en hart leven mee in de muziek. Evenals haar leven, haar fouten, haar prioriteiten, haar leugens en haar narcisme ook bijdragen aan haar meest adembenemende muziek. Field en Blanchett offeren geen verdediging van onvergeeflijk gedrag, maar een innemend en geloofwaardig psychologisch portret die geen definitief antwoord heeft op problematieken - zoals de auteurstheorie, machtsmisbruik en #metoo -, maar kijkers wel uitdaagt om hun begrip van dit onaantastbaar echt personage te verdiepen met behulp van die thema's alsook vice versa.
Regisseur en scenarist Todd Field kreeg Academy Awardnominaties voor zijn eerdere films In the Bedroom en Little Children en ik verwacht voor deze derde film - waarin hij een inzichtelijk script levert en met zelfzekerheid en visie regisseert - niet anders. Het moeilijke materiaal wordt verheven door Cate Blanchett, die haar alles in deze performance vloeit, en nog meer dimensies toevoegt aan het reeds diep ontwikkelde personage. Deze psychologische drama met thriller- en zwarte komedie-elementen komt op 25 januari 2023 uit in de bioscoopzalen van België.
Leitmotif en levensschets
Als hedendaags componiste en dirigente staat Lydia Tár gekend als nummer één. Onder de begeleiding van Leonard Bernstein werd zij wereldberoemd met zowel haar eigen composities als haar "interpretaties" van het werk van Gustav Mahler. Ook in haar persoonlijk leven lijkt alles oké: ze heeft een warme relatie met haar vrouw en dochter en haar problemen reiken niet veel verder dan het maken van wat administratieve beslissingen over haar orkest, een vlaag van writer's blocks en een paar onaangename e-mails die regelmatig binnenkomen. Een ferm stuk van de film, die in totaal 158 minuten duurt, wordt gewijd aan haar dagelijks leven. Hier leren we Tár steeds iets beter kennen vooraleer de tweede helft van de film haar comfortzone wegneemt en toont wat deze diepgebrekkige vrouw zal doen wanneer ze in een hoekje geduwd wordt als gevolg van haar eigen beslissingen.
Het gebruik van enkel diëgetische muziek zorgt ervoor dat muziek en geluid als een deel van Lydia's leefwereld aanvoelt.
Al gaat de film minder over muziek dan over de muzikante, blijft muziek de manier waarop hoofdpersonage Tár met de wereld omgaat. Er werd een interessante keuze gemaakt om, naast de generiek, enkel diëgetische muziek te gebruiken: wij horen enkel muziek als Lydia die hoort. Dat zorgt ervoor dat de score van de film vooral uit klassieke muziek bestaat, maar nog belangrijker: dat de muziek voor ons even 'echt' aanvoelt als voor Lydia. Hetzelfde geldt voor de klanken van Berlijn, die door Lydia's brein vertaald worden naar structurele composities. Zo kan een beltoon als inspiratie dienen voor Lydia's volgende meesterwerk of wordt het getik van een metronoom een onafwendbare bedreiging van de mensen die haar - zij het echt of niet - achtervolgen en bekijken.
Ook qua bewerking en cinematografie volgen we de levenswereld van Tár: de grootte en lengte van de shots verklappen iets over haar huidige levenswereld en accentueren hoe Tár zich tegen bepaalde situaties of personen opstelt. Ook over de kostuums werd duidelijk diep nagedacht en deze dragen bij aan het persona van Tár. Naast de glansperformance van Blanchett zelf (waarover straks meer), is de ondersteunende cast succesvol in geloofwaardige personages af te beelden die op verscheidene manieren omgaan met de moeilijkheden die Tár in hun leven introduceert. Noémie Merlant (van queer meesterwerk Portrait of a Lady on Fire) vertolkt bijvoorbeeld haar assistente Francesca, die doorheen de film vaak Társ zwaarste lasten moet dragen. De film vangt haar wanhoop, haar walging en haar ongeluk feilloos op, maar blijft er niet bij hangen. Net als Lydia zelf.
Cadans en consequentie
Het interview dat tijdens de eerste lange scène in de film van Lydia Tár afgenomen wordt, lijkt op het eerste gezicht nodeloos beladen met achtergrondinformatie. In groot detail en vol lof worden het leven en de carrière van Tár door de interviewer hernomen. Dat is handig voor kijkers die net een voorgelezen en ondubbelzinnige biografie te horen hebben gekregen over het hoofdpersonage van de film, maar in feite is er niemand in de eigenlijke aula aanwezig die deze historie niet al kent. Tár is inmiddels een legende. Bij reflectie wordt duidelijk: de details van haar opkomst zijn helemaal niet zo belangrijk (noch voor Tár zelf als voor de interviewer als voor regisseur-scenarist Field) als het strelen van Társ ego. Een sterke introductie, want die beantwoordt tegelijk de oppervlakkige vragen van de kijkers naar "wat Tár gevormd heeft" (met de woorden van de interviewer) en geeft onmiddellijk ook een oprechter antwoord op de vraag "waarom is Tár wie ze nu is" via suggestie. Társ gedrag doorheen de film is veel nauwer betrokken aan haar gepercipieerde goddelijke status dan aan het feit dat ze met Bernstein heeft gewerkt. Ook offert de scène met Társ antwoorden op de vragen een glimp op haar levensfilosofie: elk stuk zit boordevol intentie en is zodanig gevormd door het leven van de artiest. Haar rol als dirigente is het "vertalen" van die originele intentie. Doorheen de eerste helft van de film krijgen kijkers een opeenvolging van lange scènes voorgeschoteld waarin Tár in het middelpunt van de belangstelling staat. Zo ziet haar leven er nu eenmaal uit. Elke scène is op zich zowel een interessante illustratie van Társ persoonlijkheid als vaak een sterk potje zwarte komedie. Toch duurt het een hele tijd voor je het gevoel krijgt dat de film ook ergens naartoe bouwt. Dat doet het zeker, maar de totale lengte van de film zorgt dat die eerste helft wat doelloos aanvoelt.
Gelukkig zijn die scènes ondertussen verrukkelijk. Zo haal ik graag een cruciale vroege scène aan. In een geavanceerd gastcollege aan de kunstschool Juilliard teistert Lydia een student die niet aan haar standaarden voldoet. Al na haar eerste paar opmerkingen laat zij weten, zonder die woorden te gebruiken, dat zij denkt dat de student in kwestie nooit veel zal bereiken en ten hoogste echte kunst slechts kan nabootsen. Hierop voelt hij zich vernederd en zodanig nerveus dat hij zijn tics niet meer onder de controle heeft. Toch blijft ze keer op keer naar hem terugkomen met vervolgvragen die niets anders communiceren dan "Ik ben briljant en jij niet." Lydia houdt van de macht die haar expertise en status haar opleveren. Zij is een legende wiens goddelijkheid haar toelaat om de mensen rondom haar verachtelijk te behandelen. Anderen mogen zich dankbaar beschouwen om haar wijsheid te mogen aanschouwen. De student oppert dat hij sommige componisten niet wil bestuderen omdat ze als personen afschuwelijke dingen hebben gedaan. Een kinderlijke, walgelijke gedachte die onmiddellijk verpletterd moet worden, denkt Lydia, en zij begint een hartstochtelijke tirade over hoe fout die denkwijze wel niet is waardoor de student geen andere mogelijkheid ziet dan vloekend de zaal te verlaten. Voor de aandachtigen onder ons, heeft Lydia zo vroeg in de film haar eindeloze hypocrisie al bewezen. Haar regressievere standpunten, zoals deze, laten Lydia toe om van haar leven te genieten zonder zich al te veel zorgen te maken om de levens van de mensen rondom haar. Todd Field zal, terwijl het verhaal vordert, maken dat de inconsistenties en wreedheden van Társ gedachten en persoonlijkheid nagenoeg onmisbaar worden en daarenboven ook een impact op haar levensverhaal zullen hebben.
Met tics, pauzes, intonaties, blikken, zuchten, houdingen en een ongeëvenaard inzicht in haar personage, maakt Blanchett van Lydia een echt, geloofwaardig, consistent en inconsistent persoon.
Zo heeft Field eigenlijk al vroeg naar zowel de structuur als de thema's van de film gehint waarin elke volgende scène ons wat nieuwe, diepere informatie geeft over de gedragingen die Tár typeren en de omstandigheden die haar tot dat punt brachten. Af en toe is er een ontwikkelingsscène die haar menselijkheid benadrukt zoals scènes met haar vrouw of haar dochter (ook al zijn zelfs in die scènes de scherpere kantjes van haar persoonlijkheid onder de oppervlakte te bezichtigen, zoals wanneer ze de jonge pestkop van haar dochter bedreigt). In de tweede helft van de film zal Tár langzaam maar zeker consequenties beginnen te ervaren voor haar zonden. De film vindt een eigenaardige maar zelfzekere balans waarin de kijker tegelijk meevoelt met Tár en toch ook wat van schadenfreude kan genieten. Aangezien de tekst zelf eigenlijk een bijna louter negatief beeld van Tár opwekt, is veel van de empathie dat voor haar gevoeld kan worden, te wijten aan de toegewijde performance van Cate Blanchett.
Met tics, pauzes, intonaties, blikken, zuchten, houdingen en een ongeëvenaard verstaan van haar personage, maakt Blanchett van Lydia een echt, geloofwaardig, consistent en inconsistent persoon. Ook het levenswerk van Tár heeft Blanchett op zich genomen; zo laat de generiek weten dat Blanchett wel degelijk elk orkest in de film zelf dirigeert. Die momenten tonen Tár ook op haar meest verdienstelijk hoogtepunt: haar armen, lichaam, hoofd en hart leven mee in de muziek. Evenals haar leven, haar fouten, haar prioriteiten, haar leugens en haar narcisme ook bijdragen aan haar meest adembenemende muziek. Field en Blanchett offeren geen verdediging van onvergeeflijk gedrag, maar een innemend en geloofwaardig psychologisch portret die geen definitief antwoord heeft op problematieken - zoals de auteurstheorie, machtsmisbruik en #metoo -, maar kijkers wel uitdaagt om hun begrip van dit onaantastbaar echt personage te verdiepen met behulp van die thema's alsook vice versa.
Conclusie
Tár levert met een sterk script en een fenomenale Cate Blanchett de ultieme inleving in de psychologische staat van een componiste wiens gedrag leeft op het randje van het acceptabele. Tegelijk voyeuristisch en empathisch in aard, nodigt de film de kijker uit om deze diep problematische figuur te veroordelen en zelfs wat te haten. Tegelijk blijven haar motivaties en impulsen zo menselijk en met zo veel nuance gebracht dat zowel inleving als medeleven met Tár onvermijdelijk is. De film is iets langer dan het had moeten zijn en voelt, zelfs al is elke individuele scène interessant, wat doelloos in de eerste helft. Toch houden regisseur-scenarist Todd Field en Blanchett je voor het merendeel met je ogen aan het scherm gekluisterd met een constante cyclus van vraag en antwoord. Wat voor onderhandse onbeschoftheid zal de componiste in deze scène vertonen? Zal zij daar consequenties voor ondervinden? En hoe zal zij op die consequenties reageren? Het acteerwerk, de intrige en de diepte van het personage maken die vragen moeiteloos, maar ook de antwoorden zijn even bevredigend als thematisch geladen.
Pro
- Magnetische performance van Blanchett
- IJzersterk script vol geloofwaardige personages en thematische diepgang
- Wijs gebruik van geluid, muziek en bewerking
Con
- Onnodig lang, voelt in de eerste helft wat doelloos
9
Over deze film
Beschikbaar vanaf
25 januari 2023
Genre
- Drama
Speelduur
158 minuten
Regie
Todd Field
Cast
Cate Blanchett, Noémie Merlant, Nina Hoss, Julian Glover, Mark Strong
Uitgever
Universal Pictures
Website
Laatst bewerkt:
