Filmreview: Saw X

De tiende film in een serie, dat hoor je niet vaak. Bijna nooit dat zoiets de bioscoop ingaat. De befaamde Saw-serie heeft inmiddels toch zeven standaardfilms en twee spin-offilms te pakken gekregen en dat dankzij zijn trouwe, toegewijde fanbase. Na het formulaire Jigsaw en de meer experimentele Spiral, gaan we nu terug naar de gevestigde genummerde titels, maar op vele manieren gaat het toch om een vreemde eend in de bijt: de focus ligt nu minder op de slachtoffers van de sadistische seriemoordenaar Jigsaw, of de politieagenten die hem achtervolgen, maar meer op de man zelf en de context rond zijn daden. Bij aankondiging van deze tiende telg waren de reacties gemengd. Sommigen zijn de afgezaagde (pun intended) formule van de serie allang beu en verwachten weinig nieuws van deze tiende titel. Anderen zien belofte in de verhoogde focus op Jigsaw, genaamd John Kramer, die een minieme rol in de serie speelde sedert zijn overlijden in Saw 3. Ikzelf was verbijsterd door het feit dat vroege recensies van deze titel hem de hemel inprijsden. 'Beste film van de serie', 'karaktergedreven', 'met hart', 'geweldige twist' zijn een paar woorden die mensen online hebben rondgeslingerd. Is het onmogelijke eindelijk waargeworden? Hebben we eindelijk een Saw die een goede film is om onze tanden in te zetten?

Context is alles. Degelijke scores zijn niet altijd zo schokkerend, maar bij een serie zoals Saw, die na zijn debuutfilm bekend werd als quasi-hersenloze 'torture porn' is kritisch lof naar de serie toe een zeldzaam iets. Als oprechte fan van de eerste Saw-film van Leigh Whannell en James Wan (die samen de Insidious-reeks alsook andere horror-mainstays begonnen) en guilty pleasure-fan van de rest van de serie, was het idee van een karaktergedreven, intelligente iteratie in de serie al lang iets waar ik op hoopte. Daarom stapte ik met een open mind en vol voorzichtige hoop de zaal in voor de perspreview van Saw X. Wat ik te zien kreeg was ... op sommige vlakken competenter dan het amateuristisch gedoe van veel van de eerdere Saw-films. Maar ook: ronduit misselijkmakend. En niet enkel op de bedoelde manieren.

SAW-X_hero.jpg

I want to play a game

In tegenstelling tot elke Saw-film hiervoor begint Saw X niet met een dodelijke valstrik, maar met een gesprek tussen John Kramer en zijn arts. Kramer heeft een geavanceerde en onontkomelijke vorm van kanker en is zowat alle hoop verloren. Wat mensen niet weten over deze zachtaardig lijkende, intelligente ingenieur, is dat hij zijn frustraties met de mensheid (en met zijn eigen sterfelijkheid) uit in dodelijke spelletjes onder het mom 'Jigsaw'. Wanneer iemand die hij kent van een steungroep voor kankerpatiënten met Kramer deelt dat hij een experimentele behandeling ondergaan is die in remissie resulteerde, vergeet Kramer al zijn sadistische plannen en rept ook hij zich naar deze geheimzinnige kliniek in Zuid-Amerika. De charismatische dokter Pederson leidt daar een medisch wonderteam die hem voor eens en altijd - en uiteraard voor een dikke som geld - van zijn kanker af zou helpen. Maar wanneer Kramer erachterkomt dat hij in het zak gezet is, komt Jigsaw weer naar boven en stelt hij zijn oplichters, samen met zijn trouwe handlanger Amanda Young, op de proef.

Het goede nieuws is dat Saw X een aantal dingen beter doet dan zijn voorgangers. Het mindere nieuws is dat er nog steeds veel dingen ondermaats behandeld worden, en dat zelfs de elementen die een verbetering vormen, nog steeds nauwelijks beter dan competent genoemd kunnen worden. Dat dit de eerste film in de serie is om niet met een zogenaamde trap te beginnen, dat zet reeds de toon voor het volgende halfuur, waarin de situatie veel duidelijker geschetst wordt dan in eerdere films. In de plaats van bloed en geschreeuw krijg je hier dialogen, karakterintroducties en een zicht op de emotionele staat van Kramer. Het is mooi dat we voor de verandering eens een degelijke structuur krijgen met een begin, een midden en een einde. Vooral dat eerste halfuur laat ons toe om kennis te maken met de spelers van het spel, alsook de motivatie achter het spel. Daarnaast is de chaotische low-budget film- en monteerstijl in de serie vervangen door een meer effen aanpak die de film heel wat meer visueel tolereerbaar maakt dan zijn voorgangers. Acteerprestaties zijn nog nooit geweldig geweest in de Saw-films, en hier is het niet anders. Toch zie je dat de focus op Jigsaw en Amanda hun respectievelijke acteurs Tobin Bell en Shawnee Smith iets geven om mee te werken. Zij proberen beide het beste te maken van hun gestoorde personages. Het feit dat je als kijker soms empathie voor deze sadisten voelt, getuigt ervan dat deze twee al hun acting chops bijeenzetten om het slechte script te overstijgen. Nog een pluspunt aan de film is de enkelvoudige focus. Mensen die de eerdere films gezien hebben, zullen weten dat elke Saw-film uit verschillende focusgebieden bestaat: het hoofdspel dat gespeeld wordt, het onderzoek van de politie, en het laten en doen van Jigsaw zelf (of zijn handlangers). Saw X is slim genoeg om het detectivestuk van de puzzel in Saw X weg te laten: aangezien kijkers toch al zowat alles over Jigsaw weten, zijn deze segmenten vaak pijnlijk saai. Daarnaast blijven de Jigsaws steeds ter plekke tijdens het hoofdspel, waardoor we dus één verhaal hebben dat we kunnen blijven volgen zonder afleiding. Als laatste bied ik Saw X graag het compliment dat zijn praktische effecten van de bovenste plank zijn. Hier vind je geen shots met slechte CGI (zoals het lelijke opengespleten hoofd op het einde van Jigsaw). Er is voor praktische effecten gekozen waar mogelijk, en dat is perfect voor een film met zo'n focus op het vleselijke.

Maar begrijp me niet verkeerd: deze "pluspunten" zijn tekenen van basiscompetentie en niets meer. Het feit dat deze film geniet van shots waarvan je geen hoofdpijn krijgt en het feit dat er eindelijk wat opzet wordt gegeven aan het hoofdverhaal, is in mijn ogen niets om de hoogte in te prijzen, wanneer de inhoud nog steeds zo breinloos en harteloos is als een slachtoffer wiens binnenkant door een apparaat is uitgeschept.

751614398546.jpg

Game over

Het feit dat Saw X met een meer persoonlijke, meer karaktergedreven insteek begint, is in feite wat hetgeen wat volgt zo ondraaglijk maakt. In het eerste halfuur, waar Jigsaws menselijkheid nog wat in de bloemen wordt gezet, is het nog ietwat mogelijk om empathie voor hem op te rakelen. Een scène waarin we ons rot moeten voelen voor zijn diagnose is minder effectief als hij twee minuten geleden iemand heeft doen ontploffen. Wat Saw X niet helpt, is dat dialoog over het algemeen nog steeds van de laagste plank is. Net zoals in veel van zijn voorgangers, praten mensen zoals een tiener die van anime houdt ze zou schrijven: vol gevloek, alles rechtuit, geen nuance, geen subtiliteit, geen emotionele intentionaliteit. Alle basisschrijfregels die zorgen dat mensen voelen als wereldjes met hun eigen belevenis zijn hier zoek en het enige wat achterblijft zijn schreeuwende stereotiepen met één à twee karaktertrekken.

Al speelt Saw X grotendeels op hetzelfde ritme en met dezelfde instrumenten als in eerdere films, zijn het juist de pogingen tot verbetering die de verschrikkelijkste elementen van Saw X benadrukken. Zo is het absoluut onmogelijk om niet om de minuut gefrustreerd te worden door de logische inconsistentie of het slecht doordacht ethisch kader waarmee Saw X werkt. Eén van de dingen die mij keer op keer deed walgen, en dat veel meer dan de bloederige traps, is de films framing van Jigsaw zelf. Jigsaw is heilig, en dat wordt uitgelicht door het feit dat alle mensen in zijn 'proef', zoals vaak, belabberde mensen zijn. Het enig personage dat een grijntje kritiek op Jigsaw zijn methodes werpt, wordt gepositioneerd als nóg meer kwaadaardig dan Jigsaw. Sterker nog, Jigsaw wordt niet enkel als anti-held, maar als held voorgesteld. En dat zonder een wegwissing of zelfs bespreking van zijn verschrikkelijke daden. Ze waren gewoon allemaal correct en rechtvaardig. Stel je voor dat Emma Stone's Cruella on-screen honden levend vilde en nog steeds als de 'plucky cool girl' werd neergezet. Stel je een True Crime-reeks voor die de moorden van Ted Bundy niet enkel goedpraat, maar Bundy als een heilige voorstelde die de wereld beter maakte. Wat als Light Yagami van Death Note gepositioneerd werd als de barmhartige god die hij in zichzelf ziet. Vermenigvuldig dat idee met tien en je verkrijgt het walgelijke morele kader van Saw X.

Die cynische conclusie wordt enkel erger door het oogrolwaardige gebrek aan logische cohesie die je in Jigsaw's traps terugvindt. De tijden waarin elke valstrik een slimme metafoor is voor de fatale karaktertrek die de personages hier deden belanden, is voorbij. Er wordt steeds wel een vergelijking gemaakt, maar die is elke keer flinterdun. Voor een film die zodanig toespitst op het morele karakter van Jigsaw, had trouwens ook wat extra aandacht gegeven mogen worden aan zijn ideologie; Jigsaws method behind the madness. Deze is reeds in Saw 2, 3 en 6 besproken, maar hier is het relevanter dan ooit. Toch wordt het gewoon als vanzelfsprekend genomen dat zijn redeneringen - dat mensen in een noodsituatie brengen waarin ze zichzelf of anderen moeten pijn doen, hen hun leven meer doet appreciëren - solide en correct zijn. Als er een film was om deze verknipte ideologie in twijfel te trekken, was het deze wel. Deze onmenselijke logica wordt nog verder in het belachelijke getrokken door één ding - een variabele die hyperrelevant is, maar nooit bij wordt stilgestaan in de film (noch deze, noch de voorgaande): de tijdslimieten.

Saw X zet dubbelhard in op de meest verfoeilijke kant van de serie: de verdediging en zelfs verheerlijking van foltering.


Ja, een tijdslimiet voegt spanning toe aan een scène. Je moet geen Hitchcock zijn om dit te snappen. Maar Saw X maakt onbedoeld het beste argument dat ik ooit gezien heb, om tijdslimieten uit Saw-films te verbannen. Wat bewijst het nu als een karakter 95 procent van hun opdracht afmaakt, maar de absurd strikte tijdslimiet aftikt voor ze de taak kunnen afmaken? Als je je been in twee minuten niet kan afhakken, wat bewijst dat dan precies? Hoezo test deze opdracht dan iets over de persoonlijkheid of 'wilskracht' van de beproeveling? Deze absurditeit wordt in Saw X uitvergroot door de aandrang van het narratief kader - en elk personage erin - dat Jigsaw's daden logisch en ethisch verdedigbaar zijn.

Het 'emotionele hart' waar liefhebbers van deze film steeds naar verwijzen, bestaat uit weinig meer dan het feit dat zowel Jigsaw als Amanda voor zowel elkaar, als voor selecte anderen een mate van 'empathie' vertonen. Geen van beiden worden als emotieloze psychopaten voorgesteld, dat is waar. Ze zijn eerder fanatiekelingen die anderen zodanig graag willen 'helpen' dat ze hun folteren en vermoorden. Als hier een karaktergedreven ethische discussie uit was gekomen, kon het geweldige kost zijn om zo'n gestoorde personages neer te zetten. Maar ze onkritisch als helden voordoen, is ofwel kinderachtig ofwel incompetent qua auteursvisie. Dit is geen voorbeeld van morele grijsheid in verhaalvertelling. Het is een geval van morele blindheid in verhaalvertelling. Alsof we seriemoordenaars een klopje op hun rug en een emotionele aflossing moeten geven omdat ze nooit opzettelijk kinderen folteren. De poging naar een emotioneel centrum is volledig onverdiend, doorzichtig manipulatief, en een lachertje die niet serieus genomen kan worden.

Capture d’écran 2023-10-06 163129.png

Unworthy of the body you possess

Saw X is noch een teleurstelling, noch een verrassing. Het is een film in de serie die op sommige vlakken beter is dan zijn voorgangers, en op andere vlakken even slecht of nog belabberder. De positieve kritische reactie op deze telg was me eerst een raadsel. Na reflectie en bestudering is het me iets duidelijker. Horror is een complex genre om te beoordelen. Horrorfilms worden aan de ene kant beoordeeld voor hun griezelgehalte en hun gore-gehalte, en volledig apart beoordeeld voor hun kunde als een film in het algemeen. Saw X is een voorbeeld van een film die wat basiskunde vertoont in een serie die gekend staat om enkel hoog te scoren op de bloederigheidsmetriek. Dus komen we nu aan het deel waar mensen rotte scheten ruiken en helemaal opgefleurd zijn omdat het niet om diarree met bloed en brokjes gaat. Ik geloof niet in de verschuiving van onze standaarden. Het verlagen van standaarden voor series of genres die niet erg gerespecteerd zijn, is niks meer dan een klap in het gezicht voor de geweldige artistieke mogelijkheden van het genre. Het is niet omdat meesterwerken zoals de originele Exorcist en, meer recentelijk, Ari Asters Hereditary zo zeldzaam zijn, dat we losser moeten beoordelen voor het horrorgenre. En het is niet omdat de Saw-serie normaal de bovenste helft van de beoordelingsschaal niet bereikt, dat een incrementele verbetering ineens gelijkaardige cijfers goedpraat als films die wel degelijk goed zijn.

Hoe graag mensen ook willen vastgrijpen aan het idee van een Saw-film die niet erbarmelijk slecht is, en die zelfs wat psychologisch of maatschappelijk interessante dingen te vertellen heeft ... this ain't it. Geen enkele 'exploratie' van de psyche van Jigsaw is compleet zonder een erkenning van zijn perverse, zelfingenomen godscomplex en zijn gebrek aan genuanceerd denken. Maar net zoals schrijvers geen personages kunnen schrijven die slimmer zijn dan zijzelf, kan de film deze karakterrekken niet aanhalen omdat het blindelings verliefd is op zijn protagonist. Om terug te keren naar de kernvragen: is Saw X een goede Saw-film? Relatief gesproken kan ik wel inzien wat mensen erin zien. Er is Jigsaw, Amanda, geschreeuw, gevloek, veel bloed, complexe trap-ontwerpen, belabberde personages en een twist met Charlie Clouser's iconische Hello Zepp-track in de film te vinden. Is Saw X eindelijk een goede film? Absoluut niet.

Conclusie

Dat de tiende film in de Saw-serie een van de betere is, kan men opperen. Maar een goede film, punt, dat is dit niet. Dit kan wellicht zo lijken door de relatief competente opzet en structuur, en de verhoogde focus op Jigsaw en zijn handlanger Amanda, wiens acteurs hun best doen om het materiaal te verheven. Maar deze glimp naar een menselijkere kant, maakt het emotioneel manipulatief, ethisch dégoutant, logisch verstrikt en betekenisloos sadistisch verhaal nog minder tolereerbaar.

Pro

  • Tobin Bell en Shawnee Smith krijgen genoeg screentime en proberen zo hard ...
  • Filmtechnisch oké
  • Competente opzet en structuur
  • Geloofwaardige praktische effecten

Con

  • Moreel weerzinwekkend
  • Niet spannend
  • Logisch belachelijk
  • Pijnlijke dialoog
  • Vlakke personages
  • Zwakke twist
4.5

Over deze film

Beschikbaar vanaf

25 oktober 2023

Genre

  1. Horror

Speelduur

118 minuten

Regie

Kevin Greutert

Cast

Tobin Bell, Shawnee Smith, Synnøve Macody Lund, ...

Uitgever

Lionsgate Pictures, BelgaFilms
 
D
Ik vond hem beter dan spiral en jigsaw ja.

Maar ik vind de originele 6 films , toch beter. De zevende eigenlijk ook nog beter dan deze.
 
Terug
Bovenaan